Droom van een Staf
Van de droom van vannacht is één beeld het meest helder. Ik droomde van een inwijdingsceremonie en ik kwam aangelopen samen met mijn staf. Mijn LiveWood staf voelt voor mij niet als iets dat je vasthoudt, maar met wie je samen loopt. Vanmorgen werd de staf op een andere manier nog eens aangehaald. Een uitnodiging om met 'de mijne' aan het werk te gaan.
Het deed me denken aan dit artikel van Linda Wormhoudt, dat in 2011 in tijdschrift Koorddanser gepubliceerd werd.
[begin artikel Linda Wormhoudt]
Magische staf van Gandalf
Veel mensen kennen de magische staf vooral van de tovenaar Gandalf uit ‘The Lord of the Rings’ en van Merlijn, de druïde. Een rituele staf werd en wordt gebruikt in diverse culturen en spirituele stromingen: in het Keltische druïdisme, in de Wicca, de hekserij, en in het Scandinavische seidr. Maar waarvoor dient zo’n staf eigenlijk?
Ooit zat ik in een overvolle Amsterdamse tram. Het regende en in de tram rook het muf. Natte paraplu’s dropen in hoekjes. Iedereen was bezig met zijn of haar eigen ding: telefoneren, suffen, praten met de buurman, kaartje kopen. Een doodgewone dag in een doodgewone tram.
Totdat er een man instapte, nee, binnenschreed. Een Afrikaanse man, gehuld in traditionele vuurrode kledij. De man, waarschijnlijk een Masai, had een manshoge staf bij zich. Ondanks de immense drukte week de mensenmassa uiteen om ruimte voor hem te maken. De man straalde macht en kracht uit, deels door zijn houding, deels door zijn gezichtsuitdrukking. Maar het was de staf in zijn handen die zijn kracht bevestigde. Die gaf hem status. Op het moment dat iemand een staf draagt, is er iets toegevoegd aan de persoon.
Statussymbool
‘Geen man zal in zijn huis een staf of altaar hebben, voorwerpen gebruikt voor tovenarij, plekken van heidense offers of andere zaken die gerelateerd zijn aan heidense praktijken.’ (Eidsivatingslov, Noors wetboek, 11e eeuw)
Van oudsher dragen sjamanen, medicijnmensen en andere wijze mannen of vrouwen die optreden als ziener, wijsgeer, genezer en/of ceremonieleider vaak kleding en voorwerpen die bij hun beroepsuitoefening horen. Een van die voorwerpen is de staf. Door hun afwijkende uiterlijk en hun rituele voorwerpen zijn de wijzen ogenblikkelijk herkenbaar voor de andere leden van de gemeenschap. De sjamaan, medicijnman of zieneres doet gedeeltelijk afstand van de eigen persoonlijkheid en is nu ‘in functie’. Hij of zij wordt een doorgeefluik, een ambassadeur, een mens dat contact heeft of kan leggen met andere werelden, met goden en beschermgeesten, met velden waarin een gewoon mens niet zomaar kan binnenstappen. De staf geeft status aan de drager en distantieert hem of haar van de massa.
Ritueel
In veel Noordwest-Europese spirituele tradities speelt de rituele staf een rol. Denk bijvoorbeeld aan de staf van de Keltische druïden en die van de Scandinavische god Odin. ‘Wand’, het Engelse woord voor staf, komt van het Germaanse woord ‘wend’, en werd door de Vikingen meegebracht naar Engeland. Het betekent draaien, keren, of omdraaien. Daarnaast is het woord gelieerd aan het Germaanse woord voor muur of afscheiding, waarbij men moet denken aan muren van gevlochten wilgentenen. Ook hier is een associatie te maken met draaien of vlechten. Dit draaien of vlechten heeft misschien te maken met de mogelijkheid om gebeurtenissen en lotsbestemmingen van personen magisch te beïnvloeden, een mogelijkheid die ook werd ingezet bij oorlogen. Tijdens veldslagen werd de staf door de druïden en door de oude Scandinaviërs ingezet om de tegenstander te intimideren, te betoveren, en een magische grens neer te zetten om de eigen troepen te beschermen. In deze context is de staf een wapen of een voorwerp dat beschermt.
Wereldboom
De staf lijkt in veel culturen in de eerste instantie een representant te zijn van de Wereldboom. In Scandinavië is het de Ygdrassil, de boom van levenskracht en kennis. Via de boom kan elke zoeker naar kennis alle werelden betreden en alle lagen onderzoeken. De immense boom reikt van de onderwerelden onder de wortels, door de middenwerelden waar onder andere de mensen wonen, naar de bovenwerelden waar de goden verblijven. Men kan naar andere werelden of plekken reizen via de staf, of de staf letterlijk als voertuig gebruiken. De Scandinavische gandstaf bijvoorbeeld heeft een sterke associatie met rijden, vliegen. De gand-reið (rijden op gandr) komen we in een aantal historische bronnen tegen. Hier doemen beelden op van vrouwen die op een staf of steel rijden, met een sterke seksuele ondertoon. Dit beeld kennen we ook van de continentale Europese heksen, mannen en vrouwen die op een staf, spinrok of bezemsteel naar andere werelden of geheime bijeenkomsten vlogen. Hier is de staf een vervoermiddel, een ingang naar andere werelden en plaatsen.
In de Europese historische bronnen, sagen en volksverhalen komen we diverse typen staven tegen. Naast ceremoniële, beschermende en reisstaven was er bijvoorbeeld ook de Scandinavische lyfstav, die exclusief werd ingezet voor genezing. Een dergelijke staf is opgegraven bij Ribe in Denemarken. De staf hielp bij de trilziekte, hoogstwaarschijnlijk malaria. Op de staf was een bezwering gekerfd in runenschrift. Hoe de staf precies werd gebruikt, is helaas niet duidelijk.
Braadspitten
Archeologen vonden diverse houten en ijzeren staven in Scandinavische graven. Soms waren deze voorzien van een ring met daaraan amuletten. Men trok tot voor kort de vreemde conclusie dat het braadspitten moesten zijn. Zo staan ze ook vermeld in diverse museumcatalogi. De constructie van deze staven is echter totaal niet geschikt om vlees aan te spietsen, het zou meteen scheuren. Daarbij zijn er echte braadspitten gevonden, met een veel logischer constructie: dunner en zonder amuletten. De archeologen en andere onderzoekers kwamen tot voor kort simpelweg niet op het idee dat de gevonden staven wel eens een symbolische of magische betekenis zouden kunnen hebben.
De staf is een multifunctioneel ritueel voorwerp. In druïdistische en heksenkringen gebruikt men de staf vooral om een beschermende cirkel te trekken. Wat men in het Scandinavische seidr precies met de staf deed, is onduidelijk. Het woord ‘völva’, de naam voor een vrouw die seidr uitoefende, betekent letterlijk stafdraagster. In verschillende historische bronnen komen we verschillende gebruiksmogelijkheden tegen. Zo kan een staf een ruimte afbakenen en bekrachtigen, energieën richten, zegenen, energie weghalen, toevoegen of neutraliseren, een ijkpunt zijn voor de gebruiker. Het werken met een staf kan gronden en een hulpmiddel zijn om te reizen naar andere werelden. Vrouwen die met een staf werken, ervaren de staf soms als een metgezel, een gids die ze de weg kan wijzen. Mannen ervaren de staf vaker als een verlengstuk van zichzelf. Het gebruik van de staf in spiritueel werk kan je meer leren over jezelf, over de energievelden om je heen, over zaken zoals macht en kracht en wat dat voor jou betekent.
Ik zing
Mijn beide handen leunen zwaar op de staf. Ik laat de bovenkant van mijn staf tegen mijn voorhoofd rusten, en kom daardoor in een diepe trancestaat. Tegelijkertijd zorgt de staf, die op de grond rust, voor een gevoel van houvast en veiligheid. Ik verkeer nu in een dubbele bewustzijnsstaat: deels in een andere wereld en tegelijkertijd verbonden met de aarde. In het kader van mijn onderzoek naar seidr zing ik naar de staf: zonder woorden, slechts klanken. De klanken dienen als kompas. Als vanzelf zing ik lage tonen tegen de onderste regionen waar ik de poorten naar de benedenwerelden bespeur, en hoge tonen tegen de bovenwereldse ingangen. De staf lijkt een microkosmos te zijn waarin alle werelden aanwezig zijn, en alle energievelden. Ik voel door mijn stem heen waar ik mijn handen kan plaatsen om te beschermen, af te bakenen, waar te genezen, waar te kerven en waar te verstillen. Dan verplaatst de staf zich, trekt zich niets aan van mijn fysieke lichaamsgrenzen en gaat naar binnen. De staf laat mij recht zitten, want nu woont de Ygdrassil in mijn ruggengraat.
Linda Wormhoudt is sjamaniste en rituelenbegeleidster, auteur van ‘Goden en sjamanen in Noordwest-Europa’, ‘Ademtocht, verhalen over de dood’, en ‘Seidr, het Noordse pad, werken met magische en sjamanistische sporen in Noordwest-Europa’ alle uitgegeven door uitgeverij A3 boeken. Haar website: www.soulritual.nl
[einde artikel Linda Wormhoudt]
Foto:
Mijn staf en ik in Vézelay, mei 2016
CW/20170218
/ | \