Waar komt afkloppen vandaan?
Toen ik op de basisschool zat, wendden we mogelijk ongeluk af door “Afkloppen! Afkloppen!” te roepen en gauw op hout te tikken. Daar hoorde de voorwaarde bij dat je moest kloppen op onbeschilderd hout, maar daar hadden we niet altijd oog voor. Als het maar hout was. En bij gebrek aan hout, werd soms ons eigen houten koppie maar geklopt. Op enig moment verdween afkloppen uit mijn dag, maar onlangs dook het weer op. Ik werd meteen extra nieuwsgierig naar dat afkloppen. De afgelopen tien, vijftien jaar heb ik de energie van bomen en dryaden onderzocht, heb bomentrainingen ontwikkeld en ik heb met bomen gewerkt in mijn werk als wandel- en natuurcoach. Ik kijk nu met een nieuwe blik. Waar komt dit gebruik eigenlijk vandaan? Wat heeft het te maken met de dryade? Is er een verband met houtsoort of karakter van dryade? Wat is er nog meer over te ontdekken?
Kwaad afweren en geluk oproepen
I
k vond om te beginnen een behoorlijke lange wikipediapagina. De samenvatting daarvan is dat het gebruik in heel Europa en ook in de rest van de wereld voorkomt. Het kleine ritueel van handeling plus uitspreken van een spreuk dient om mogelijk kwaad af te weren. In sommige landen wordt daarvoor niet op hout, maar op ijzer afgeklopt.
Uitspraken zoals ‘dat overkomt mij niet’ of ‘ik ben nooit ziek’ worden gezien als tarten van het lot. De goden zouden namelijk je hoogmoed testen en je dus wel toebedelen waarvan je juist beweerde dat bij jou niet gebeurt (uitdaging, ziekte). Om een dergelijke test van de goden te voorkomen klop je je uitspraak af. Je wist het uit, je neutraliseert het. Een mentale bliksemafleider, werd het ergens op internet genoemd. Het afkloppen kan ook gebruikt worden om het goede op te roepen. Als je iets goeds over iemand zegt, kun je daarvoor een bezegeling vragen door af te kloppen. Dat voorkomt dat het goede van die persoon afgenomen kan worden.
Goed afkloppen kent zijn regels. Drie keer kloppen, op ongeverfd hout, op de onderkant van een tafel bijvoorbeeld. Het beste (of enig juiste) hout is dat van een appelboom, eikenboom of wilgenboom. Het afkloppen kan gevolgd worden door een extra handeling, bijvoorbeeld naar links wegspugen van het kwaad, peper over je schouder strooien of op je voorhoofd kloppen. De spreuk die bij afkloppen hoort, is meestal uitspreken en bevestigen wat je doet. In vele talen is het letterlijk afkloppen, op hout kloppen, hout aanraken, etc. In Denemarken wordt elke klop begeleid met het uitspreken van drie magische getallen: zeven, negen, dertien.
Het mysterieuze kotouka ritueel
Druïden waren wijzen en raadsheren van Keltische stammen. In hun filosofie waren alle wezens (mensen, dieren, planten) en alle delen van de natuur (rivieren, rotsen, lucht) bezield. Het ritueel van het afkloppen zou bij hen vandaan komen. Diverse Nederlandstalige bronnen op internet verwezen (vaak met letterlijk dezelfde teksten) naar een zogenoemd kotouka ritueel van druïden. De tekst op de afkloppen-pagina van wikipedia stelt: “De Keltische of Germaanse oorsprong [van het afkloppen] stamt af van het kotouka ritueel.” Wikipedia gaat verder: “De boom was voor hen de aardse belichaming van hun goden. Men geloofde dat bomen de woonplaats waren van vele goden. Druïden voltrokken bezweringen en rituelen bij de heilige bomen. Wanneer de Germanen door demonische krachten werden bedreigd met een bepaald ongeluk, moesten ze hout aanraken; het was immers goddelijk. Hout nam de boze geest op en zond hem de grond in.” Voor mij werd het kotouka ritueel hiermee echter niet duidelijk.
Een speurtocht op internet naar kotouka levert mij slechts één enkel artikel op: ‘De invloed van ‘kotouka’ als ritueel op het verloop van de Varusslag’. De naam van de schrijver van dit artikel heb ik niet kunnen achterhalen. Het artikel vermeldt dat de Germanen de avond voor de strijd met de Romeinen rituelen uitvoerden om zichzelf moed te geven, met o.a. het drinken van mede vermengd met vliegenzwam en ‘[r]ituele zang en dans werd ritmisch begeleid door ritueel geklop op ruwhouten schijven.’ Tijdens de storm in de nacht werd een grote eik door een bliksemschicht geveld, wat gezien werd als goed voorteken en zegen van dondergod Donar. De Germaanse aanvoerder ”…hief hij zijn zwaard onder de uitroep ‘Kotouka’. Daarna verhitte hij het lemmet in een van zijn kampvuren. Met het roodgloeiende zwaard hoog geheven begaf hij zich naar de gespleten eik. Voor het oog van zijn manschappen brandde hij, naar oud Germaans gebruik, onder uitroep van de rituele bezwering ‘Kotouka’ in een vloeiende beweging de voor alle aanwezige strijders bekende tekens [perthro] en [kenaz] in de houten kern van de eik. De betekenis van deze samengevoegde mythische tekens was voor iedereen duidelijk: ‘Verlicht Lot’. Een aantal strijders volgden zijn voorbeeld en alle geschonden bomen rond het kamp werden voorzien van het mythische symbool. Volgens de oud Germaanse overlevering werd iedereen die het, door Donar gewijde hout aanraakte welhaast onoverwinnelijk en beschermd tegen het noodlot. ‘Kotouka’, ‘Kotouka’ klonk het.” (overgenomen inclusief typ- en spelfouten)
Interessant. Maar dit is het enige artikel over kotouka dat ik vond en ik vond nog niets terug in originele Romeinse verslagen. Ik weet nog niet zo goed wat ik van dit bijzondere relaas moet denken. Eerlijkheidshalve vermeld ik wel dat ik maar kort en summier in Romeinse verslagen geneusd heb. Dus mocht je me kunnen aanvullen…welkom!
Andere herkomsten en verhalen
Er is het geloof dat boomgeesten bestaan die in de boom leven, en zij kunnen je helpen kwaad af te weren of geluk op te roepen. Anderen zeggen dat er geen bewijs is dat er ooit een heidens gebruik aan het afkloppen voorafging, het is gewoon een kreet van een spelletje, zoals buut vrij. Je kan in het spel niet verliezen als je hout (bijvoorbeeld een deurpost) aanraakt. Er zijn ook verhalen dat je een houten kruisbeeld van Christus moet aanraken om zonde af te wenden.
Houthakkers kloppen op het hout om na te gaan of het hout van goede kwaliteit is, maar ook om het omhakken van de boom te vergemakkelijken. Mijnbouwers kloppen op de houten spanten in de mijnen om er zeker van te zijn dat het hout nog stevig en veilig is. Zeemannen van de zeilschepen kloppen op het hout van de mast om de wind op te roepen of te temmen. Engelse ridders die naar de strijd gezonden werden, raakten de neus van een houten ridderbeeld in de katheraal van Southwark aan voor geluk op hun reis. Als de veilingmeester zijn hamerslag geeft op het blokje hout, heb je geluk als hij slaat bij jouw bod.
Over slaan op een blokje hout gesproken, op internet werd iemand vermeld die speciaal voor het afkloppen altijd een stukje hout bij zich draagt, een afklopblokje. Ook vond ik een online winkel voor afklopplankjes, ‘hét cadeau voor alle (niet-)bijgelovigen’. Als je daarnaar op zoek bent, kun je vast zelf een speciaal afklop-houtje maken van een stukje hout dat je vindt in het bos.
De hulp van de dryade oproepen
Mijn leermeester Dusty Miller 13th heeft me voorgedaan hoe het is om te kijken met de blik van een bomensjamaan. In zijn traditie is de dryade is de boomziel, boomgeest, die bij een bepaalde boom en boomsoort hoort. Elke dryade heeft een eigen karakter en specifieke kwaliteiten, bijvoorbeeld een Vlier biedt bescherming of Berk biedt zorg bij ziekte. Je zou hen in mijn beleving inderdaad kunnen vragen of ze je willen helpen kwaad af te weren of geluk op te roepen.
Neem een momentje om te voelen welke dryade (welke boomsoort en boom) jouw vraag het beste zou kunnen beantwoorden. Ga naar die boom en maak contact. Volgens Dusty is 'dryade' een woord of klank die de dryade herkent. Als je het woord gebruikt, begrijpt de dryade dat dat je contact wilt maken. Leg dan bijvoorbeeld vriendelijk je hand op de stam om kennis te maken. Als je wilt kun je eventueel met respect op de stam kloppen, maar dat is niet noodzakelijk. Stel de dryade jouw vraag. Weet dat ze je sturen wat je nodig hebt en dat is niet per se hetzelfde als wat jij denkt dat je nodig hebt. Neem afscheid en zeg natuurlijk dank je wel. Blijf nieuwsgierig en open voor het ontvangen van hun hulp.
CW/okt2023
Noot:
De genoemde mythische tekens worden door de schrijver van het artikel geduid als de Futhark tekens Perthro (geluk, lot) en Kenaz (kennis, vaardigheid)
/ | \